پزشکی و قدرت از عهد ناصری تا دورة رضاخان؛ تبارشناسی سوژة ایرانی

در سدة نوزدهم و اوایل سدة بیستم میلادی شاهد روند تغییر حکمرانی در ایران هستیم. ساحت چندگانة نیروها در این دوره پدید می‌آیند که در این چندگانگی دانش مدرن سهم بسزایی دارد. در واقع بخش مهمی از این تغییر به ورود دانش جدید پزشکی و روانپزشکی بر می‌گردد. دانش جایگاهی در منازعة قدرت می‌یابد. در بافت اجتماعی نیز دو شکل عام و خاص(سوژه‌ساز) همبستر این قدرت شده و بر تغییر ساحت روان آن تأثیرگذار است. این مقاله با هدف آشکارسازی بخشی از این منازعه با تکیه بر ورود دانش پزشکی نگاشته شده است. چگونگی اثرگذاری، جریان‌سازی و در نهایت تغییر در روند جامعه و سوژة ایرانی بگونه‌ای است که بخشی از قدرت تن به ماهیت این دانش‌ها می‌دهد و یا آن را به چالش می‌کشد. لذا بخش قابل توجهی از حکمرانی برخلاف دوره‌های پیشین تحت تأثیر این دانش‌ها به عرصه‌ای جدید پا می‌نهد که بر ماهیت گفتمانی موجود در ایران شکل می‌دهد. روند ادراکی این تغییر بدین صورت پیش می‌رود که ماهیت ثابت، سنتی و دیرین حکمرانی سوژة نسبتاً یکدست پیشین وارد شکل جدیدی از ذهنیت و تصور از خود می‌شود. از یک طرف مناسبات میان فرد و دانش‌های نوین موجب نوعی از تکنیک‌های خود می‌شود و از طرفی دیگر بدن اجتماعی به‌مثابه استعاره‌ای کلی ظهور می‌کند. نگاهی تبارشناسانه بر شکل روشی این متن حاکم است.